SABAHDAŞLARA

Dedim: Bəşər fəlsəfəsizdir!

Dedilər: Dünya bizimdir!

Dedim: Ləyaqət mənimsənilir!

Dedilər: Bu, yeni ləyaqətdir!

Dedim: Yalan aləmi bürüyüb!

Dedilər: Yalan – həqiqətdir!

Dedim: Üstümüzə həqarət yağışı yağır!

Dedilər: İslanmışın sudan nə pakı!

Dedim: İnsan – ruhani varlıqdır!

Dedilər: Biz bədənə bağlıyıq!

Dedim: İnsanın Mahiyyəti Mütləqdir.

Dedilər: Biz nisbiyə tapınırıq!

Dedim: Dünyanın Mahiyyəti Mütləqdir.

Dedilər: Nisbidən başqa Mütləq yoxdur!

Dedim: İnsan Mütləqin təzahürüdür.

Dedilər: Mövhumatçısan!

Dedim: Təzə fəlsəfə yaradaq!

Dedilər: Başımızı saxlayaq!

Dedim: Varidata aldanmayaq!

Dedilər: Varidatsız düşmənin olsun!

Dedim: Əzaba qatlaşaq!

Dedilər: Əzab düşməninə qismət olsun!

Dedim: Sokrat deyirdi ki…

Dedilər: Sokratı öldürdülər!

Dedim: Yeni fikir söyləyək!

Dedilər: Biz tədqiqatçıyıq!

Dedim: Şərqi yaşadaq!

Dedilər: Onda gərək yaşamayaq!

Dedim: Müqəddəsliyi bərpa eləyək!

Dedilər: Günaha batarıq!

Dedim: Özümüzdən keçək!

Dedilər: Hünərdən keçək!

Dedim: Etiqadlı olaq!

Dedilər: Ehtiyatlı olaq!

Fikirsizlər arasında fikirlərimə həmdəm tapmadım!

Həqiqətlə dostlaşdım!

Əsərlərimi yazıb qurtardım.

İstədim ki, İnsan özünə bərabər olsun!

Mənim üçün O, göründüyündən artıqdır.

Büna görə də Ona inanıram.

Şölə Ayı, 6-cı il. Bakı.

(İyun, 1984-cü il).

M Ö V C U D L U Q


I. İNSANİ DÜNYA

İnsani dünya – insaniləşən dünyadır.

İnsanla təmasda olan dünya insani məna kəsb edən dünyadır.

İnsani dünyada – dünya insaniləşir, insan dünyalaşır.

İnsandan kənardakı aləm – insani münasibətlər dairəsində – yeni məzmun qazanır.

İnsaniləşən dünya – təzələşən dünya olur.

Burada maddiyyat ruhaniləşir.

Təbiət yenidən qiymətləndirilir.

İnsan təbiətdə maddiyyatdan artıq, böyük, yüksək olanı görür.

Təbiət Mütləq Mənanın ifadəsinə çevrilir; gözəllik, ülvilik, müqəddəslik keyfiyyətləri yaranır.

İnsaniləşən təbiət əvvəlki səviyyəsini ötür, yeni səviyyə əldə edir.

İnsan maddiyyatı maddiyyatdan yüksəyə qaldırır, ona yeni məna gətirir.

İnsani məna – ruhani mənadır.

İnsan ruhani varlıqdır və bu baxımdan maddiyyatdan yüksəkdir, ruhani qanunlar əsasında yaşayandır.

İnsan həm də cismanidir və bu səbəbdən maddi qanunlara riayət edəndir.

Ancaq maddi qanunların insan həyatında oynadığı rol mütləq deyil, çünki insanilik əslində ruhaniliyə bərabərdir, maddiyyatdan yüksəyə qalxmaq – insaniliyin meyarıdır.

Yalnız ruhani mövcudluq – insani mövcudluqdur.

Cismanilik insanla başqa canlıların ümumiliyini təsdiq edir, ancaq həmin ümumilik insanilikdən uzaqdır, çünki insanilik insanın həmin ümumilik üzərində yüksəlməsindən başlayır.

İnsani mövcudluq əslində insanın ruhani qanunlar əsasında yaşaması deməkdir.

Bu səbəbdən də insanı maddiyyat qanunları əsasında dərk etmək – onu inkar etməkdir.

Dünyanın insaniləşməsi – dünyanın ruhaniləşməsidir.

Lakin bu ilkin və əbədi təmayül həyatda öz Mütləq ifadəsini tapmır.

İnsan dünyaya, təbiətə yalnız ruhanilik baxımından yanaşmır, həm də faydalıq, mənimsəmə baxımından yanaşır. Burada insanın dünyaya, təbiətə münasibətinin ziddiyyətli xüsusiyyəti meydana çıxır.

Mahiyyətə bərabər olmağa çalışan, ruhani varlıq olan insan dünyaya Mütləq mənada insani münasibət bəsləməyə can atır. Ancaq gerçəklikdə öz Mahiyyətini tam təsdiq edə bilməyən insan maddiyyata tam ruhani münasibət bəsləyə bilmir.

Həmin ziddiyyət cismaniliklə ruhaniliyin ziddiyyətindən doğur və insan həyatına mürəkkəb bir gərginlik gətirir.

Öz Mahiyyətinə görə İnsan dünyanı Mütləq mənada insaniləşdirməliydi, ancaq gerçəklikdə o, dünyanı həm də mənimsəyir.

İnsaniləşdirmə – insaniliyin ifadəsidir, mənimsəmə isə ümumən canlılara xas olan cəhətdir.

Bu səbəbdən də İnsani dünya – insaniləşən dünya olur.

Bu o deməkdir ki, insani mövcudluq – insandan kənardakı dünyanın insani dünyaya çevrilməsidir, insanla dünya arasındakı yadlığın aradan qaldırılmasıdır, insanla dünyanın biri-birinə qovuşmasıdır, dünyayla insan arasında birliyin yaranmasıdır.

İnsan kimi mövcud olmaq – dünyanı Özümləşdirməkdir.

Ancaq özümləşdirmək üçün ən əvvəl özümləşmək, yəni müstəqilləşmək, özünü təsdiq etmək, əsarətdən xilas olmaq gərəkdir.

Yalnız Özümləşən Özümləşdirməyə qadirdir.

Dünyanı özümləşdirmək üçün onun əsarətindən xilas olmaq lazımdır.

FƏRQLƏNMƏYƏN BİRLƏŞMƏZ!

Buna görə də insan onu kölələşdirən, maddiləşdirən, əşyalaşdıran nə varsa, hamısından azad olmalıdır.

Özümləşmədə İnsan özünü təsdiq edir.

Özümləşdirmədə İnsan dünyanı təsdiq edir.

Dünyalaşmada İnsan həm özünü, həm də dünyanı təsdiq edir.

Özümləşmə balaca «Mən»in ölümü və böyük «Mən»in doğulmasıdır.

Balaca «Mən» İnsanı mahiyyətindən ayırır, böyük «Mən» onu mahiyyətə qaytarır.

Özümləşən özümləşdirmək qüdrəti əldə edir.

Özümləşdirən dünyalaşır, özünü özündən böyükdə tapır, başqalaşır.

Özümləşən İnsan dünyanı özümləşdirir və özünü dünyalaşdırır.


II. ÖZÜMLƏŞMƏ
Özümləşən «Mən»

Özümləşən – balaca «Mən»in zülmündən xilas olur, özüylə yadlığı aradan qaldırır, özüylə doğmalaşır.

Daxilində Yırtıcılıq gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Yırtıcılığı silir, Yırtıcılıq əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Şəhvətpərəstlik gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Şəhvətpərəstliyi silir, Şəhvətpərəstlik əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Qorxu gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Qorxunu silir, Qorxu əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Ağalıq gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindəki Ağalığı öldürür və Ağalıq əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Hərislik gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Hərisliyi silir, Hərislik əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Fatehlik gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Fatehliyi silir, Fatehlik əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Xudpəsəndlik gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Xudpəsəndliyi silir, Xudpəsəndlik əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Küdurət gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Küdurəti silir, Küdurət əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Şöhrətpərəstlik gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Şöhrətpərəstliyi silir, Şöhrətpərəstlik əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Xurafat gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Xurafatı silir, Xurafat əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Zor gəzdirən – quldur.



İnsan daxilindən Zoru silir, Zor əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Xülya gəzdirən – quldur. İnsan daxilindən Xülyanı silir, Xülya əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Hakimiyyətpərəstlik gəzdirən – quldur. İnsan daxilindən Hakimiyyətpərəstliyi silir, Hakimiyyətpərəstlik əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Maddiyyatpərəstlik gəzdirən – quldur. İnsan daxilindən Maddiyyatpərəstliyi silir və Maddiyyatpərəstlik əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Varidatpərəstlik gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Varidatpərəstliyi silir və Varidatpərəstlik əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Hərcayilik gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Hərcayiliyi silir və Hərcayilik əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Daxilində Zülmkarlıq gəzdirən – quldur.

İnsan daxilindən Zülmkarlığı silir və Zülmkarlıq əsarətindən, zülmündən qurtarır.

Özündən ayrılmayan – özünü tapmaz!

Özündən əl çəkməyən – özünə yüksəlməz.

Özümləşən – özündən keçər.

Balaca «Mən»ini öldürməyən böyük «Mən»inə yetməz!

Heyvan özüylə barışır – insan barışmır!

Heyvan özüylə kifayətlənir – insan kifayətlənmir!

Heyvan özündə qalır. Buna görə də özümləşmir.

İnsan özündən yüksəyə qalxır. Buna görə də özümləşir.

Heyvanı təbiət yaradır. İnsanı təbiət doğur, ancaq insan özünü yenidən yaradır.

Heyvan həmişə özünə doğmadır.

İnsan əvvəllər özünə yad olur, sonradan yadlığı aradan qaldırır, özüylə doğmalaşır.

Özüylədoğmalaşmanın yolu özüylədöyüş olur.

Yırtıcılıq – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan həmin yadlığı rədd edir.

Şəhvətpərəstlik – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Qorxu – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Ağalıq – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Hərislik – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Fatehlik – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Xudpəsəndlik – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Küdurət – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Şöhrətpərəstlik – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Xurafat – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Zor – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Xülya – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Hakimiyyətpərəstlik – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Maddiyyatpərəstlik – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Varidatpərəstlik – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Hərcayilik – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Zülmkarlıq – yadlıqdır. Özüylə doğmalaşan onu rədd edir.

Özünədoğmalıq – özünəyadlıqdan başlayır.

İnsan daxilindəki çirkinliyə uyuşmur, qovuşmur, ona yad münasibət bəsləyir və beləliklə də Özünə, öz əsl «Mən»inə üz tutur, özünü günahlandırır, cəzalandırır, dəyişdirir, nəticədə yeni «Mən» peyda olur. Yırtıcılıqdan, şəhvətpərəstlikdən, qorxudan, ağalıqdan, hərislikdən, fatehlikdən, xudpəsəndlikdən, küdurətdən, şöhrətpərəstlikdən, xurafatdan, zordan, xülyadan, hakimiyyətpərəstlikdən, maddiyyatpərəstlikdən, varidatpərəstlikdən, hərcayilikdən, zülmkarlıqdan xilas olan «Mən».

Əvvəlki «Mən»ə, balaca «Mən»ə bənzəməyən, ona zidd olan, onunla təzad təşkil edən «Mən».

Həmin «Mən»i şərait, cəmiyyət yaratmır, İnsan özü yaradır.

İnsanın özüylədöyüşü təklikdə cərəyan edən döyüşdür!

İnsanın özüylə tək qaldığı məqamda baş verən döyüşdür!

Daxili dünyanın dərin qatlarında baş verən döyüşdür!

İnsanın özüylə üz-üzə durmasıdır.

İnsanın özünü öldürməsi və yenidən diriltməsidir!

İnsanın öz ömür dəftərindəki yazıları pozması və təzə sözlər yazmasıdır!

İnsanın özünü döyməsi, özünə doy gəlməsidir!

Bu döyüşdə insanın köməyi, arxası – özüdür!

Özümləşmə – gerçəklik səviyyəsində və Mütləq səviyyədə meydana çıxır.

Gerçəklik səviyyəsində özümləşmə nisbi səciyyə daşıyır; burada böyük «Mən»in balaca «Mən» üzərində qələbəsi tam olmur, daxili aləm çirkinlikdən tam xilas olmur, müqəddəslik səviyyəsinə yüksəlmir.

Yırtıcılıq sarsılır, ancaq məhv olmur.

Şəhvətpərəstlik sarsılır, ancaq məhv olmur.

Qorxu sarsılır, ancaq məhv olmur.

Ağalıq sarsılır, ancaq məhv olmur.

Hərislik sarsılır, ancaq məhv olmur.

Fatehlik sarsılır, ancaq məhv olmur.

Xudpəsəndlik sarsılır, ancaq məhv olmur.

Küdurət sarsılır, ancaq məhv olmur.

Şöhrətpərəstlik sarsılır, ancaq məhv olmur.

Xurafat sarsılır, ancaq məhv olmur.

Zor sarsılır, ancaq məhv olmur.

Xülya sarsılır, ancaq məhv olmur.

Hakimiyyətpərəstlik sarsılır, ancaq məhv olmur.

Maddiyyatpərəstlik sarsılır, ancaq məhv olmur.

Varidatpərəstlik sarsılır, ancaq məhv olmur.

Hərcayilik sarsılır, ancaq məhv olmur.

Zülmkarlıq sarsılır, ancaq məhv olmur.

Gerçəklik səviyyəsində İnsan nisbi mənada özümləşir.

Çünki həmin səviyyədə İnsan öz Mahiyyətinə bərabər ola bilmir.

Çünki gerçəkliyin insanı kamilləşdirmə imkanı məhduddur.

Bu səbəbdən də Özümləşmə İnsanı gerçəklikdən yüksəyə qalxmağa, gerçəkliyin məntiqindən, imkanlarından kənara çıxmağa, Mütləqin Qanunları əsasında yaşamağa sövq edir.

Gerçəklikdə Mütləqin Məntiqi əsasında yaşamaq, yəni gerçəkliyin imkanlarından artıq yaşamaq, gerçəkliyə sığmayan dərəcədə kamil yaşamaq – özümləşmənin tələbi budur.

Gerçəkliyin təsdiq etdiyi, qanun, zirvə, nümunə saydığı kamilliyi rədd etmək, qeyri-kamillik saymaq; gerçəkliyə sığmaz dərəcədə kamil olmaq, çirkinlikdən Mütləq mənada azad olmaq, Mütləq kamilliyə yüksəlmək – özümləşmənin tələbi budur!

Özümləşmə Mütləqlik tələb edir, çünki özümləşmədə İnsan Mütləq Mahiyyətə yetir.
Özümləşən Gerçəkliyi ötür!


Özümləşən Təbiət

Təbiət – Mütləqin təzahürü, müqəddəsliyin təsdiqi, ruhaniliyin ifadəsidir.

Ancaq insanla münasibətdə təbiət mənimsənilir; insan təbiətə sahib olur, insanın təbiət üzərində ağalığı bərqərar olur, təbiətin taleyi faydalanma niyyətindən asılı olur.

İnsanla münasibətdə təbiət öz müstəqilliyini itirir.

Təbiətə mahnı qoşan insan – onu kölə vəziyyətinə salır, təbiət özündən ayrılır, təbiətlə insan arasında yadlıq yaranır.

Ağalıq – yadlıqdır.

Buna görə də insandan ən çox asılı olan təbiət əslində insana ən çox yad olan təbiətə çevrilir.

Mənimsənilən, istifadə edilən təbiət ruhanilikdən, Mütləq insanilikdən uzaq düşür.

Təbiəti mənimsəyən əslində təbiəti itirir.

Mənimsənilən Dağ – ülviyyət dağından salınır, insani keyfiyyətlərin tərcümanı rolunu itirir.

Mənimsənilən Meşə – ağılı, ürəyi, xəyalı Mütləqə aparan, daxili aləmi coşduran, müqəddəs ehtiras oyadan mənəvi Sərvət rolunu itirir.

Mənimsənilən Səma – öz qeyri-adi, ruhani sehrindən, cazibədarlığından, qüdsiyyətindən aralanır, insanın səmaya vəcdli münasibəti maddi münasibətlə əvəz olunur.

Mənimsənilən Çay – nəğməkarlığını itirir, təmənnalı ünsiyyət çay şeiriyyətini söndürür.

İnsan Torpağı təkcə güzəran mənbəyi kimi sevmir, insanın həyatını, ömrünü mənalandıran əvəzsiz ruhani varlıq kimi sevir. Bu baxımdan mənimsənilən, güzəran vasitəsinə çevrilən Torpaq öz Ali Mənasından ayrılır.

Təbiəti mənimsəmək – zəruri ehtiyacdır. Bunsuz insan yaşaya bilməz. Ancaq həmin zəruri ehtiyac insanın təbiətlə ünsiyyətinə qeyri-ruhanilik, qeyri-müqəddəslik gətirir.

Burada təbiət öz mahiyyətinə bərabər olmur.

Digər tərəfdən, həmin münasibətdə insan öz mahiyyətinə bərabər yaşamır.

Maddi ehtiyacın ödənilməsi – insana ruhani keyfiyyətlərin qurban verilməsi bahasına başa gəlir və insan həyatının faciəvi cəhətlərindən biri elə budur.

Mütləq mənada, Mahiyyət baxımından insanın təbiətə münasibəti tam ruhani olmalıydı.

Ancaq gerçəklikdə, İnsanın təbiətlə ünsiyyətində maddi faydalıq niyyəti üstünlük təşkil edir.

Bu, insan həyatına əzəli ziddiyyət gətirir.

Təbiət insandan asılı olmamalıydı!

Bu vaxt İnsan onu tam özümləşdirə bilərdi!

Yalnız özümləşən, mütləqləşən, özündən kənardakı qüvvədən asılı olmayan, mənimsənilməyən təbiət – insani mənanı təsdiq etməyə, insaniləşməyə qadirdir.

Yalnız özümləşən təbiət – insan tərəfindən özümləşdirilən təbiət səviyyəsinə qalxır.

Kölələşən təbiət – insandan ayrılan təbiətdir.

Bu səbəbdən də İnsanın təbiətə sahibliyi – təbiətin insandan uzaqlaşması deməkdir.

Sahiblik – təbiəti mütləq ruhani ülviyyətindən ayırır, səcdə müqəddəsliyinə xələl gətirir.

İnsanın təbiət üzərində sahibliyi onun ləyaqətinə ziyan vurur.

Çünki təbiətə səcdə – əslində insani mahiyyətə səcdə deməkdir.

Bu səbəbdən də təbiətin insan ağalığından azad olması, Özümləşməsi – insaniliyin Ali təsdiqi deməkdir.

Təbiət öz Müstəqilliyinə, Təbiiliyinə qayıtmalıdır, insan təbiət üzərində ağalıq iddiasından əl çəkməlidir, təbiətə təbiətin gözüylə baxmalıdır.

Yalnız onda təbiət təbiətə, insan insana tam bənzəyə-cək.

Təbiətin özümləşməsinin gerçəklik səviyyəsi – nisbi, natam Özümlük yaradır.

Burada təbiət mənimsənilir, ancaq bacarıqla, ehtiyatla, biliklə; insanın ağalığı qalır, ancaq «incələşir», «həssaslaşır», «mərhəmətləşir».

Özümləşmənin Mütləq səviyyəsi – Ağalığın, Sahibliyin tam aradan qalxmasını, təbiətin tam müstəqilləşməsini tələb edir.

Təbiəti mənimsəmədən – insan yaşaya bilməz.

Ancaq mənimsəmə – təbiəti insana yadlaşdırır.

Həmin yadlığın ölümü – insanla təbiətin vəhdətini yaradır.

Mənimsənilən təbiət Özümləşən təbiətə çevrilir.

Mütləq mənada bu mümkün deyil.

Deməli, təbiət insanla münasibətdə heç zaman özü olmur.

Deməli, insan təbiətlə münasibətdə heç zaman tam özü olmur.

Deməli, insanın ruhani mahiyyəti təbiətlə münasibətdə realizə edilməmiş qalır.

İnsan maddi ehtiyaclarını ödəməsə – yaşaya bilməz!

Ancaq maddi ehtiyacın ödənilməsi – insanın insaniliyinə mane olur.

İnsanla münasibətində təbiət yalnız nisbi özümləşməyə qadirdir.

Mütləq özümləşməyə insanın cismaniliyi mane olur.