|
اون کوتسال بیتیق
(موطلقه اینام فلسفه‌سی و روهانیاتی)
بیرینجی بیتیق:
موطلقه اینام
تورکون ایلک روهانیات اوجاغی –
اینام آتانین (آسیف آتانین)
موطلقه اینام اوجاغی
اینام آتا
اون کوتسال بیتیق (اون مقدس کیتاب). موطلقه اینام فلسفه‌سی و روهانیاتی. بیرینجی بیتیق: موطلقه اینام. آتاکند. اینام ائوی 30-ایل.
یارادیجی‌سی‌نین آدی ایله “اینام آتا سیویلیزاسیاسی”، ماهیتینه گؤره “موطلقه اینام سیویلیزاسیاسی”، اولوسال کیم‌لیگینه گؤره “تورک سیویلیزاسیاسی” آدی ایله یئنی اومومبشر سیویلیزاسیاسی یارانماسینا سبب اولاجاغی دوشونولن دونیاباخیشین فلسفه‌سی و روهانیاتی تقدیم اولونور.
بیرینجی بیتییه – “موطلقه اینام” – موطلقه اینام مقدس کیتابی داخیل‌دیر.
اینسان‌لاشماق
زمانه اینامینی – اینام‌سیزلیق سایدیم.
اینام یاراتدیم.
زمانه ایدراکینی – ایدراک‌سیزلیق سایدیم.
ایدراک یاراتدیم.
زمانه منویاتینی – منویات‌سیزلیق سایدیم.
منویات یاراتدیم.
زمانه ایراده‌سینی – ایراده‌سیزلیک سایدیم.
ایراده یاراتدیم.
زمانه آمالینی – آمال‌سیزلیق سایدیم.
آمال یاراتدیم.
زمانه عملینی – عمل‌سیزلیک سایدیم.
اوجاق قالادیم.
تعقیب‌لره یوکسلدیم. آتا چاغیریلدیم.
بشرین نجاتی – اینسان‌لاشماقدا‌دیر.
اینسان‌لاشین – اینسان‌لاش‌دیرین...
شؤله آیی، 7-جی ایل. باکی.
(یون، 1985-جی ایل).
صاباحداش‌لارا
دئدیم کی، فیلوسوفون سؤزو اولما‌لی‌دیر.
دئدی‌لر کی، سؤزلو اولماق گوناه‌دیر.
دئدیم کی، ایدئیا‌سیز فیلوسوف سس‌سیز خاننده‌یه برابردیر.
دئدی‌لر کی، ایدئیا عقلا یوک‌دور.
دئدیم کی، فیلوسوفلوق – یارادیجی‌لیق‌دیر.
دئدی‌لر کی، فیلوسوفلوق – یارادیجیلیغین شرحی‌دیر.
دئدیم – فلسفه اینکیشاف ائتدیریلمه‌لی‌دیر.
دئدی‌لر کی، فلسفه آراشدیریلما‌لی‌دیر.
دئدیم – زامان یئنی فلسفی فیکیر طلب ائدیر.
دئدی‌لر کی، گرک‌لی فیکیرلر دئییلیب.
دئدیم – بو، فلسفه‌نین اؤلومو دئییلمی؟
دئدی‌لر کی، یوخ، یئنی آقیبتی‌دیر.
دئدیم، آذربایجان فلسفه‌سی یاراداق.
دئدی‌لر – بو دلی‌لیک‌دیر.
دئدیم – شرق عنعنه‌لرینه اوز توتاق.
دئدی‌لر – بو گئری‌لیک‌دیر.
دئدیم – کلاسسیک‌لره آییق نظرله باخاق.
دئدی‌لر – بو جینایت‌دیر.
دئدیم – اخلاق پوزولور.
دئدی‌لر – یئنی اخلاق یارانیر.
دئدیم – اؤزوموزدن آیریلیریق.
دئدی‌لر – صاباحیمیزی تاپیریق.
دئدیم – اینام آزالیر.
دئدی‌لر – شوبهه‌یه تاپینیریق.
دئدیم – قئیرت آزالیر.
دئدی‌لر – قئیرت مادی دئییل، قوی آزالسین.
دئدیم – موطلقه اینانماق لازیم‌دیر.
دئدی‌لر – نیسبینی موطلق ساییریق.
دئدیم – فیلوسوف زمانه‌یه سیغماز.
دئدی‌لر – زمانه بیزی گؤرمور.
دئدیم – فلسفه‌ده دوشونجه سویه‌سی اساس‌دیر.
دئدی‌لر – فلسفه‌ده روتبه سویه‌سی اساس‌دیر.
دئدیم – سوکرات زهر ایچدی.
دئدی‌لر – بیز مئیی خوشلاییریق.
دئدیم – دیوگئن ایسگندری سایمادی.
دئدی‌لر – بیزی سایان گؤرونمه‌دی.
دئدیم – حقیقت هر شئی‌دن قیمت‌لی‌دیر.
دئدی‌لر – بیز اونو آرامیریق.
اؤزومو ائشیتدیم. “موطلقه اینام” بئش‌لیگینی (“اینسان”، “اینام”، “روح”، “حیات”، “اینتیباه” کیتاب‌لارینی) یازیب قورتاردیم. بورانا دوشدو بئش‌لیک. چاپ اولونما‌دان قاداغان اولوندو. بختیارام. عؤمور سئودام باش توتدو، آرزوما چاتدیم. کیتاب‌لاریمین، اؤولادلاریمین آتاسی اولدوم.
کیتاب‌لاری ایلک نؤوبه‌ده آذربایجان‌لی‌لار اوچون یازدیم. منیم اوچون آذربایجان آذربایجان‌لی‌لارین جمعین‌دن آرتیق، بؤیوک، یوکسک اولان بیر وارلیق‌دیر. ایستدیم کی، او، اؤز مقدس معناسینا لاییق اولسون.
کیتاب‌لاری هم ده بوتون اینسان‌لار اوچون یازدیم. منیم اوچون بشر اینسان‌لارین جمعین‌دن آرتیق، بؤیوک، یوکسک اولان بیر وارلیق‌دیر. ایستدیم کی، او، اؤز مقدس معناسینا لاییق اولسون.
ایستدیم کی، اینسان‌لار یاشاسین‌لار...
یاغیش آیی، 5-ایل.
(نویابر. 1983).
باکی.
اینسان
1. اینسانی‌لیک
– یئنه ده دؤوردن، زمانه‌دن، سینفی منسوبیت‌دن تجرید اولونموش اومومی، ابه‌دی، موطلق اینسان! فلسفه اونونلا همیشه‌لیک ویدالاشمادیمی، ثبوت ائتمدیمی کی، اینسانی اجتماعی موناسیبت‌لردن آیری تسووور ائتمک اولماز؟!
اینسان هانسی بیر موحیطده‌سه یئتیشیر، هانسی تاریخی شرایطده‌سه فعالیت گؤستریر، هانسیسا بیر سینفی تمسیل ائدیر، اونون کونکرئت مؤوجودیتی وار؛ او، فهله‌دیر، کاپیتالیست‌دیر، مولکه‌داردیر، کندلی‌دیر – اؤز منافئیینی قورویان‌دیر. اینسان‌لار اصلینده بیر-بیرین‌دن یئردن گؤیه قدر فرق‌لی‌دیر، بیر-بیرینی رد ائدیرلر، حیاتدا یاشاماق اوغروندا آمان‌سیز دؤیوش گئدیر. سیز ایسه اومومی اینسانی جهت‌لر، کئیفیت‌لر آختاریرسینیز، دیالئکتیکانی، اجتماعی قانون‌لاری اونودورسونوز.
ائهکامچی تئز و قتیتله دانیشیردی. سؤزلر آسان‌لیقلا و آردیجیل‌لیقلا آخیردی. گؤزلر ایشیق‌سیز ایدی.
– هر اجتماعی قورولوشون اؤز اینسانی وار. سیز ایسه دییشیلمز اینسان آراییرسینیز، جهدینیز ابس‌دیر، یانلیش‌دیر، زررلی‌دیر.
هقیقتچی دوشونجه‌سینده، دویغولاریندا ائهکامچی‌دان چوخ اوزاقدا ایدی. آنجاق اونو دینلییردی. ائهکامچی‌نین سوسدوغونو گؤرنده او دیللندی:
– سیزین اینسان سایدیغینیز وارلیق – اؤزونو ایتیرمیش، یاریمچیق، جان‌سیز، مئخانیکی اینسان‌دیر. او، اصلینده یاشامیر، جمعیت طرفین‌دن معین اولونموش وظیفنی، فونکسیانی ایجرا ائدیر. اگر اینسان کاپیتالیستلشیر، فهللشیر، مولکدارلاشیر، کندلیلشیرسه، دئمه‌لی، اؤز بوتؤو‌لوگونو، تام‌لیغینی، اینسانی‌لیگینی ایتیریر.
صینیف‌لشمک – اؤزونو ایتیرمک‌دیر.
اگر اینسانین رولو سینفی موناسیبت‌لرله مهدودلاشیرسا، دئمه‌لی، او، اؤزونو حیاتدا دولغون، اصیل اینسانی شکیلده رئالیزه ائده بیلمیر، اؤزون‌دن آیریلیر.
اؤزون‌دن آیریلمیش اینسانی اصیل اینسان حساب ائتمک – اونون موفلیسلشمه‌سینی ابه‌دی‌لش‌دیرمک دئمک‌دیر... اصلینده جمعیت اینسانی بوتؤو وارلیق کیمی تانیمیر، ایجراچی کیمی تانیییر. ائهکام ایسه ادعا ائدیر کی، اینسانین ماهیتینی اونو تانیمایان، درین‌دن درک ائتمه‌ین، اونون هرترف‌لی تظاهرونه مانع اولان اجتماعی موناسیبت‌لرده آختارماق لازیم‌دیر.
اینسانی جیلیزلاشدیرماغین، بسیتلشدیرمیین، اشیالاشدیرماغین ائلمبنزر نومونه‌سی!
ائهکام اینسانی بوتونلوکده جمعیتین سرنجامینا وئریر و جمعیت آللاهلاشیر، او، شخصیتی یارا‌دان، یاشا‌دان، اؤلدورن، دیریل‌دن، تالئیینی معین ائدن ایلاهی قودرته چئوریلیر. آتئیست‌لر جمعیت آدلانان یئنی الله یارا‌دیرلار و اینسانی اونون بنده‌سی ائدیرلر.
اگر اینسان اجتماعی موناسیبت‌لرین مجموسودورسا، دئمه‌لی، جمعیت اونو ایستدیگی شکله سالا بیلر، ایستدیگی کیمی یاشادا بیلر – الله اؤز بنده‌سینی یاشاتدیغی کیمی.
اصلینده یالنیز سینفی چرچیوه‌یه سیغمایان، اؤز داخی‌لی مزمونویلا موحیط‌دن، تاریخی شرایط‌دن کنارا چیخان اینسانی اصیل اینسان سایماق اولار.
بئله اینسان جمعیتده ایتمز، موحیطین اویونجاغینا چئوریلمز، شرایطین آرخاسینجا سورونمز، اؤز اوزسیزلیگینی، تکرارسیزلیغینی، موستقیل‌لیگینی تصدیق ائدر.
اینسانین بوتون جان‌لی‌لاردان فرقی – اؤزونده، دونیادا، وارلیقدا – اؤزون‌دن، دونیا‌دان، وارلیق‌دان داها بؤیوک معنا تاپماسیندا‌دیر. اینسان اوچون دونیا هئچ واخت تکجه گؤرونن، آغیلاسیغان، آدی دونیا اولماییب. اینسان اوچون دونیا همیشه تظاهر ائدن، آشکارا چیخان حادثه‌لردن قات-قات مزمون‌لو، اولوی، قئیری-آدی وارلیق اولوب.
اینسان دونیا‌دان هئچ واخت ساده‌جه ایستیفاده ائتمه‌ییب، اونون فایدا‌لی سجیه‌سین‌دن، مادی خئییرین‌دن همیشه کنارا چیخیب، اونا سیغماییب. اینسان اوچون گؤی هئچ واخت یالنیز گؤی، یئر هئچ واخت یالنیز یئر، چای یالنیز چای، داغ یالنیز داغ اولماییب. اینسان اوچون اونلار هامی‌سی اؤزلرین‌دن، اؤز تظاهرلرین‌دن داها بؤیوک اولوب‌لار. اینسان طبیعت اوزرینده حاکمیتله کیفایتلنمه‌دی. بو، اولسا-اولسا اونون فعالیتی‌نین بیر طرفی ایدی و اینسانی ماهیت باخیمین‌دان اساس طرفی دئییلدی.
اینسانیلیگین اساس معناسی یئرده، گؤیده، دونیادا، حیاتدا، بشرده ظاهره، علامته، گؤروننه، عقلا سیغمایان اولوی معنا کشف ائتمک‌دیر.
اینسان دونیادا دونیا‌دان بؤیوک معنا گؤرمسیدی، اونون حیوان‌دان فرقی اولمازدی...
دونیانین معناسینی دونیا‌دان یوکسک سایماق، اونو دونیا‌دان کناردا آختارماق اینسانی اینسان ائتدی.
اینسان آنلادی کی، دونیا اینسانی بسلمک، یئدیرتمک اوچون یارانماییب، او، اینسانی هئیران ائتمک، وجده گتیرمک اوچون یارانیب. بئله‌لیکله ده اینسانین دونیا ایله اصیل اینسانی موناسیبتی میدانا گلدی.
دونیا اینسانی اؤزونه، اؤز اصیل ماهیتینه قایتاردی، قلبینی جوش‌دوردو، دوشونجه‌سینی قانادلاندیردی، ایدراک اوفوق‌لرینی سونسوزلاشدیردی.
اینسانی اینسان ائله‌ین عقل یوخ، روح اولدو.
عقل دونیانی اؤلچدو، بیچدی، رقیب‌لردن تمیزله‌دی، اؤز نیتینه اویغونلاشدیردی.
روح ایسه دونیایا سیغمادی، دونیانین معناسینی کشف ائتدی. عقل دونیانی اؤزونه رام ائتدی.
روح دونیایا قوووشدو.
روح – وجدلی زکا، ناراحات ائهتیراس، مهببت، ائهتیزاز اولدو، عقل – تحلیل، فایدا، متلب.
روح اینسانا دئدی کی، اونون اؤز ماهیتی اؤزون‌دن آلی‌دیر.
اینسانین خیلقتینده سیغمازلیق وار.
اینسان همیشه اؤزون‌دن بؤیوک‌دور.
اونون داخی‌لی ایمکانلارییلا رئال ایمکان‌لاری آراسیندا مسافه اینتها‌سیزدیر. اونا گؤره ده اینسان دونیادا هئچ واخت اؤزو اولمور، اؤزونون جزعی حیسه‌سی اولور.
اینسان دا دونیا کیمی اؤزون‌دن کنارا چیخیر، اؤزونو اؤزون‌دن کناردا تاپیر.
اؤزون‌دن کنارا چیخماق، اؤزونه سیغماماق، اؤزونو اؤزون‌دن کناردا تاپماق اینسانین باش‌لیجا علامتی‌دیر.
اینسانین یئنی دونیاسی – اینسان‌دان و دونیا‌دان داها گؤزل، داها گئنیش، داها کامیل دونیاسی یارانیر.
اینسان اؤزونو همین دونیانین طلب‌لری اساسیندا کامیللشدیرمه‌یه باشلاییر. داخیلین‌دکی ائیبجرلیگی اؤلدورور، قلبی چیرکاب‌دان تمیزلییر، آردیجیل، اینتیزارلا، هسرتله موطلقه قوووشماغا جان آتیر. پلاتونون فلسفه‌سینده ایدئیا‌لار عالمینه، هئگئلین تلیمینده موطلق روحا قوووشور؛ عیسینین، محمدین دینینده اؤزونو مقدس مؤوجودلوغا هازیرلاییر، بوددانین آتشین چاغیریشیندا منوی کامیللشمه اولویتینه یوکسلیر.
یئنی، ایده‌آل، روحانی دونیانین یارانماسی اینسانلا گئرچک‌لیک آراسیندا موناسیتی دییشیر.
اینسان آنلاییر کی، ان آلی گئرچک‌لیک بئله، دونیانین اصیل معناسین‌دان آشاغی‌دیر. دئمه‌لی، گئرچک‌لیگی هئچ واخت موکممل وارلیق سایماق اولماز. دئمه‌لی، گئرچک‌لیگی یاخشی‌لاش‌دیرماق، دییش‌دیرمک، کامیل‌لش‌دیرمک لازیم‌دیر.
اگر ان قودرت‌لی اینسانین فعالیتی اونون همین فعالیته سیغمایان معناسین‌دان آشاغی‌دیرسا، دئمه‌لی، اینسان اؤزونو دایم ایده‌آلا، اینسانی معنایا یوکسلتمه‌لی‌دیر.
اینسان اونا گؤره بؤیودو، آرتدی کی، ایکینجی دونیا – داها آلی، داها گؤزل، ایده‌آل، روحانی دونیا یارادا بیلدی.
تاریخین گئدیشاتی دا بونو ثبوت ائدیر. یان قوس‌لارین، جوردانو برونولارین روحوندا ایکینجی دونیا وار ایدی. اونلار بو دونیانی گئرچک‌لیکله موقاییسه ائدیردی‌لر و گئرچک‌لییه لنت‌لر یاغ‌دیریردی‌لار، اونو اینکار ائدیردی‌لر، اصیل دونیا نامینه اؤلومه گئدیردی‌لر.
موسیقی‌نین، شئیرین مایاسیندا ایکینجی دونیا ایدئیاسی یاشاییر.
موسیقی قئیری-آدی، سیرلی، سئهیرلی، قلبی تیتره‌دن، اینسانی آلی حیاتا چاغیران ائهتیراس‌لارین، دویغولارین، دوشونجه‌لرین ایفاده‌سی‌دیر. موسیقی اینسانی روحون یاراتدیغی دونیایا قوووشدورور.
اصیل شئیرده گئرچک‌لیک ایکینجی دونیانین تظاهرو کیمی قیمتلندیریلیر.
چای ماهنی اوخویور، دنیز اینسانلا دانیشیر، سئوگی‌لی – ایلاهیلشیر، سما – اینسانیلشیر.
اینسان ایدراکی‌نین اولوی مقصدی دونیانی ساده‌جه درک ائتمک یوخ، دونیا اساسیندا یئنی، کامیل، سون‌سوز، موطلق دونیا یاراتماق‌دیر.
بیر سؤزله، اینسانین حقیقی اینسانی تاریخی – روحون قودرتیله ایکینجی دونیانین یارانماسی، اینسانین اؤزونه و دونیایا سیغماماسی، اؤزون‌دن و دونیا‌دان کنارا چیخماسین‌دان باشلاییر.
ائهکام ایسه اینسانی نینکی دونیایا، حتی سینفه، موحیطه، تاریخی شرایطه پرچیملییر و آنلامیر کی، بونونلا اونون ماهیتینی اینکار ائدیر، دونیادا یئرینی، مؤوقئیینی حدسیز درجه‌ده مهدودلاشدیریر، کیچیل‌دیر.
اینسانین ماهیتینی روحانی قودرتده آختارماق لازیم‌دیر.
طبیعی‌دیر کی، روحانی‌لیک بیر زمانه‌نین، عصرین، اجتماعی قورولوشون مهسولو دئییل، او، یارانان کیمی یوخا چیخان حادثه ده دئییل. او، اینسانین ایلکین، سجیوی، اؤلمز کئیفیتی‌دیر.
– بس اینسانین آزغین‌لیغی، قددارلیغی، ییرتیجی‌لیغی، هارین‌لیغی، قان هریس‌لیگی، ایستیسمار، برابرسیزلیک، عدالت‌سیزلیک؟ بون‌لارین پئیدا اولماسیندا اینسان طبیعتی‌نین رولو یوخدورمو؟ سیزین روحانی اینسانینیز دهشت‌لی ائیبجرلیک‌لری اؤز داخی‌لی عالمینده نئجه گزدیرمیش‌دیر؟
– سیز یقین ائله بیلیرسینیز کی، بو دلیلینیزله موهاکیمه‌لریمی آلت-اوست ائلدینیز؟ اصلینده ایسه منیم دییمانیما سو تؤکورسونوز.
اینسان یالنیز روح‌دان عبارت دئییل، تأسف کی، اونون داخیلینده موختلیف حیوانی اینستینکت‌لر، اینسانی کیچیل‌دن، صینیف‌لش‌دیرن ائهتیراس‌لار وار. سینفی اینسان – اصیل اینسان دئییل، چونکی اونون سینیفلشمه‌سی ناتاملیغین، ناقیسلیگین ایفاده‌سی‌دیر.
اینسان او زامان مولکدارلاشیر، هامپالاشیر کی، روحون چاغیریشینی ائشیتمیر، ویج‌دانی، عدالتی، اینسانی‌لیگی اونودور. دئمه‌لی، بیز اونون اینسانی‌لیگینی هامپالیغیندا یوخ، هامپالیغین‌دان کناردا، سیزین تعبیرینیزله دئسک، موجررد اینساندا تاپمالیییق.
اینسان سینیفلشدیکجه – منن موفلیسلشیر.
اینسان اومومیلشدیکجه، موجرردلشدیکجه، روهانیلشدیکجه – زنگینلشیر، بؤیوگور، بوتؤولشیر.
سینفی اینسان اولماق – اؤزون‌دن آیریلماق‌دیر.
“اومومی” اینسان اولماق اؤزونه قاییتماق‌دیر.
اینسان حیاتدا یالنیز روحانی فعالیتله مشغول اولمور. اونون خیلقتینده قاران‌لیق دویغولار دا وار. آنجاق روحانی قودرت کیمی او، اؤزو اوزرینده یوکسه‌له بیلیر. یالنیز روحانی‌لیک اینسانی کیچیک “منین‌دن” آییریب بؤیوک “منینه” قوووشدورور. چونکی یالنیز روحانی‌لیکده اینسان بوتؤو، باشقا جان‌لی‌لاردان فرق‌لی بیر حادثه کیمی تصدیق اولونور.
– بئله چیخیر کی، اینسانین امک آلتی یاراتماسی اونون باشقا جان‌لی‌لاردان اساس فرقی دئییل؟
– بلی. بو فرق فورمال فرق‌دیر. امک آلت‌لری‌نین هازیرلانماسی اینسانین اؤزونو قوروماسی، یاشاییش اوغروندا دؤیوشده قلبه چالماسی اوچون‌دور. بورادا مقصد، نیت، ایستیقامت باخیمین‌دان دیگر جان‌لی‌لاردان فرقلنمه یوخ‌دور. بورا‌داکی فرق اؤزونوموهافیزه‌نین فورماسی باخیمین‌دان اهمیت‌لی‌دیر، اینسانین اینسانی ماهیتی باخیمین‌دان یوخ درجه‌سینده‌دیر.
یالنیز روح اینسانا هئچ بیر جان‌لیدا موشاهیده ائدیلمه‌ین کئیفیت بخش ائدیر: دونیایا سیغماماق، ایکینجی دونیا یاراتماق، دونیانین معناسینی دونیا‌دان کناردا تاپماق!
– بس روح اؤزو ندیر؟
– روح اینسانی آدی وضعیتین‌دن آییریب، قئیری-آدی دویغولارا، دوشونجه‌لره، ائهتیراس‌لارا یوکسل‌دن منوی قودرت‌دیر.
روح اینسانی بالاجا، دار، محدود عالم‌دن بؤیوک، گئنیش، مؤهتشم عالمه آپاران داخی‌لی گوج‌دور.
اینسان – اونو اهاته ائدن موحیطه هئچ واخت سیغمیر، چونکی روحو وار.
روح – اینساندا حیاتین ناقص‌لیگینه قارشی سون‌سوز نیفرت و گؤزل‌لیگینه قارشی سون‌سوز حیرت یارا‌دیر.
گؤزل‌لیگی – عقل یوخ، روح کشف ائدیر. چونکی گؤزل‌لیکده مادی، رئال کئیفیت‌لره سیغمایان ایده‌آل کئیفیت‌لر درک اولونور.
روح واسطه‌سیله اینسان مهببته قوووشور، اؤزونون اؤزون‌دن بؤیوک معناسینی آنلاییر.
روح – ائهتیزاز، وجد، یانار، ناراحات، قئیری-آدی زکا اساسیندا آغلین گؤرمدیگی، درک ائتمدیگی حقیقت‌لره یوکسلیر.
آلی حقیقت‌لرین هامی‌سینی روح کشف ائدیب.
روح اینساندا باشقا جان‌لی‌لاردان فرق‌لی ائهتیراس‌لار، مئییل‌لر یارا‌دیر: فداکارلیق، اولویت، مقدس‌لیک دویغوسو!
اینسانین روحو اؤلومله باریشمیر، ابدیته، اؤلمزلییه جان آتیر.
روح واسیتسیله سس – موسیقیلشیر، سؤز – شئیرلشیر، داش – هئیکللشیر.
اینسانین فعالیتینی منفتله باغلاماق باربارلیق‌دیر. “گؤزل اولان – لازیم‌لی اولان‌دیر” – فیکرینده دهشت‌لی بیر ناشی‌لیق وار.
حیات‌داکی گؤزللیگین کشف ائدیلمه‌سی و صنعت‌دکی گؤزللیگین یارانماسی فایدا‌لیق پرینسیپی‌نین تصدیقی دئییل! بئله اولسایدی، گؤزللیگین جازیبه‌دارلیغی، سئهری، معجزه‌سی اولمازدی! گؤزل‌لیک تلباتی – روحانی تلبات‌دیر.
روح واسطه‌سیله اینسان نیسبیده، ناتامدا دایانمیر، موطلقه جان آتیر، اونا سجده قیلیر.
روح اینسانا کدرلی حقیقتی سؤیلییر: اینسانین ایمکان‌لاری، آرزولاری، نیت‌لری، دویغولاری، دوشونجه‌لری اؤمره سیغمیر. اینسان حیاتدا اؤزونو تام رئالیزه ائده بیلمیر. اونون داخیلینده یاشایان مین کئیفیتین، مین ایمکانین یالنیز بیری آشکارا چیخیر. اینسان قبره اؤزویله اؤزونون سون‌سوز ایمکان‌لارینی آپاریر.
روح اونو دا دئییر کی، گؤز واسیتسیله قاورانیلان بیلیک هئچ‌دیر.
دونیانی گؤزله دوزگون گؤرمک اولماز، عقللا ایسه دونیانی تنزیم ائتمک اولار. دونیانی یالنیز روحون گوزگوسونده گؤرمک اولار.
عقل واسیتسیله سن باشقاسینی اؤیرنیرسن.
روح واسیتسیله سن اونو اؤزونده گؤرورسن.
روح واسیتسیله سن زمانه‌دن، موحیط‌دن کنارا چیخیرسان، پیس آدام‌لارین ایچینده بئله یاخشی آدام اولا‌راق قالیرسان.
روح واسیتسیله طبیعت اینسانیلشیر، اینسان تبیتلشیر.
روح واسیتسیله سن اینساندا – وارلینی، یوخسولو، زادگانی، رعیتی یوخ، اینسانی گؤرورسن.
روح واسیتسیله سن “دلیجه‌سینه” یاشاماق‌دان – مجنون‌لاشماق‌دان، بابک‌لشمک‌دن، نسیمی‌لشمک‌دن چکینمیرسن.
روح واسیتسیله سن دونیایلا، طبیعتله، دوننله، صاباحلا بیر اولورسان.
روح سنده حاکمی اولدوغون طبیعته قارشی مهببت ائهتیراسی یارا‌دیر.
روح سنی ایده‌آلا، موطلقه چاغیریر و بئله‌لیکله ده ان موردار شرایطده بئله تمیز ساخلاییر.
رو اینسان قلبینی سؤزله ایفاده‌سی چتین اولان اینجه، جوشغون، اولوی هیسس‌لرله، ائهتیراس‌لارلا دولدورور، تخییولون اوفوق‌لرینی سونسوزلاشدیریر.
روح ییخیلانی قالدیریر، خستنی ساغال‌دیر، قملینی سئویندیریر، اوزاغی یاخینلاشدیریر.
بدن دؤزمه‌ینده – روح دؤزور، بدن مغلوب اولاندا – روح قالیب گلیر.
روح معجزه‌یه اینانیر، دونیانین معناسینی معجزه ساییر و اؤزو معجزه یارا‌دیر.
بیر سؤزله، روح – اینسانین اؤزودور.
اینسانی اینسان ائدن روح‌دور.
عقل واسیتسیله اینسان اؤزونو قورودو، خلاص ائتدی، اؤلمه‌دی، یاشادی.
روح واسیتسیله اینسان اینسان اولدو، یعنی هامی‌دان فرقلندی، دونیانین معناسینی دونیا‌دان بؤیوک، اینسانین ماهیتینی اینسان‌دان آلی سایدی.
روح‌سوز اینسان دونیانین آدی بیر زرره‌سی اولا‌جاقدی. روحلا اینسان دونیانین زیروه‌سی اولدو.
– سیزین دئدیک‌لرینیز فلسفه تاریخینده روح حاقیندا برقرار اولموش تسووورلرله اویغون گلمیر.
– دوزدور، مسئلن، هئگئلده روح – فیکرین، آنلاییشین سینونیمی‌دیر. ایرراسیونالیست‌لر – روحو – زکایا قارشی، حیات فلسفه‌سی‌نین نماینده‌لری ایسه حیاتا قارشی قویورلار. طبیعی‌دیر کی، بو جور شرح اولونان روح اینسانی ماهیتی ایفاده ائده بیلمز.
روح ساده فیکیر، آنلاییش دئییل، زکانین خصوصی سویه‌سی، وجدلی، حیرت‌لی، ائهتیزازلی، یئره-گؤیه سیغمایان مقامی‌دیر.
زکا‌دان کناردا روح یوخ‌دور. آنجاق روح زکانین آدی وضعیتی دئییل، قئیری-آدی وضعیتی‌دیر. روحو زکایا قارشی قویان‌لار زکانی عقللا ائینیلشدیریرلر. روحو زکایا قارشی یوخ، سویوق، بسیت، قانادسیز، ناصرانه عقلا قارشی قویماق لازیم‌دیر.
روح هارداسا آنتی‌عقل‌دیر، اونو ائشیتمه‌ین‌دیر، اونون ضدینه گئدن‌دیر. آنجاق روح زکانین علیهینه چیخیش ائدن دئییل.
مجنونلوق “عقل‌سیزلیق‌دیر”، آنجاق زکا‌سیزلیق دئییل، عکسینه یوکسک زکی‌لیک‌دیر...
زکا ماهیته ائنیر، علامتده دایانمیر، اونا گؤره ده دونیایا پرچیملنیب قالمیر، اوندان کنارا چیخیر. آنجاق او، یالنیز روحا چئوریلنده اؤز نیتینه نایل اولور، یعنی دونیانی اؤزونده گؤرور.
روحون حیاتا ضد اولماسی ادعاسینا گلدیکده، اونو دئمک لازیم‌دیر کی، حیات همیشه عقل‌لی اولمور، آنجاق اؤز روحانی‌لیگینی هئچ واخت تام ایتیرمیر. چونکی عقل‌سیز دونیادا اینسان تاپیلیر، آنجاق روح‌سوز دونیادا تاپیلمیر.
حیاتدا منتیق‌سیز، معنا‌سیز، ائیبجر حادثه‌لر چوخ‌دور. لاکین اونلار هئچ واخت تام روح‌سوز دونیا یاراتماغا نایل اولمورلار. چونکی روح‌سوز دونیا اؤلو دونیا اولاردی. اونا گؤره ده روح حیاتین دوشمنی دئییل – قانادی‌دیر.
روح حیاتی ائیبجرلیک‌دن قورتاریر، اونون اینسانی مزیت‌لرینی قورویور، اونا اولوی معنا وئریر. بو باخیم‌دان، روح‌سوز دونیا – ائیبجرلیگین تام تصدیقی اولاردی.
روحون حیات اوزرینده آغا‌لیغینا گلدیکده، بیز بورادا روحو عقللا ائینیلشدیرمیین نومونسیله قارشی‌لاشیریق. روحون مئخانیکی، جان‌سیز گؤزل‌لییه، موختلیف‌لییه، حیاتی‌لییه ضد اولان کئیفیتی یوخ‌دور.
روحا قارشی XIX عصرین آخیریندا باشلایان و XX عصرده اؤز زیروه نقطه‌سینه چاتان موباریزه – اصلینده عقلین منفی طرف‌لرینه قارشی، روهسوزلوغا قارشی موباریزه‌دیر.
– سیزین سؤیلدیک‌لرینیز قاتی، آردیجیل ایدئالیزم‌دیر – دئیه ائهکامچی دیللندی. او، برک اسبیلشمیشدی، هقیقتچی‌نین سؤزونو نئچه دفعه کسمک ایستمیشدی، آنجاق باجارمامیشدی.
او، هم ده هئیرتلنمیشدی، قولاق‌لارینا اینانا بیلمیردی. ایندی ائشیتدیک‌لری – ایللرله اوخودوغو، ازبرلدیگی، بئینینه هکک ائلدیگی کیتاب‌لارا، مقاله‌لره اویغون گلمیردی، هم ده تدریس وسایت‌لرینده، فلسفه لوغت‌لرینده لنت‌لنن، تنقید اولونان، رد ائدیلن فیکیرلره بنزییردی. بو سبب‌دن ده ائهکامچی‌نین اوریینی تلاش هیسسی بوروموشدو. او، بیر آن قولاق‌لارینی پامبیقلا تیخاماغا حاضر ایدی. آنجاق قلبی‌نین درینلیگینده دئییلن‌لره بیر رغبت ده یارانمیشدی کی، او، بو هیسسی قووماغا چالیشیردی.
بوتون بون‌لار ائهکامچی‌نین اهوالینا گرگین‌لیک گتیردی:
– دانیشدیغینیزین هامی‌سی ایدئالیزمین تکراری‌دیر.
بو سؤزلر قئیری-طبیعی بیر قتیتله دئییلدی و ائهکامچی‌نین ناراحات‌لیغینی نیسبتن آزالتدی. اونا ائله گلدی کی، اوریینده یارانماغا باشلایان شوبهنی دف ائتدی.
– اگر صحبت دونیانین دونیا‌دان بؤیوک معناسینی درک ائتمه‌یه چالیشان، پلاتون و هئگئل کیمی سیما‌لارلا سجیه‌لنن فلسفی ایستیقامت‌دن گئدیرسه، او، اینسانین دونیایا اصیل، اینسانی موناسیبتینی چوخ درین و پارلاق شکیلده نوماییش ائتدیریر. بو ایستیقامتده روحانی‌لیک اؤزونو هرترف‌لی بوروزه وئریر، اینسانین باشقا جان‌لی‌لاردان فرقی باریز شکیلده آشکارا چیخیر. ایدئالیزم دئییر کی، سنین گؤردوگون، داخیلینده یاشادیغین دونیا قئیری-آدی ماهیته مالیک‌دیر، اونون معناسی تظاهرون‌دن آلی‌دیر، اولوی‌دیر، گئنیش‌دیر، مؤهتشم‌دیر. او، آدی گؤرونور، اصلینده ایسه اسرارنگیزلیگین تظاهرودور. او، کئچیجی گؤرونور، اصلینده ایسه سونسوزلوغون ایفاده‌سی‌دیر. او، ناتام، نقصان‌لی، اؤلومه محکوم گؤرونور، اصلینده ایسه کامیللیگین، اؤلومسوزلوگون تیمسا‌لی‌دیر. سون‌لو گؤرونور، آنجاق سون‌سوزدور. ساده گؤرونور، مورککب‌دیر. بیل کی، سنی اهاته ائدن چمن، چؤل، گؤی، یئر، گؤردوگون گئجه‌لر، اوز، گؤز، عموماً بوتون وارلیق – داها بؤیوک، داها آلی اولویتین ایفاده‌سی‌دیر. اونا گؤره ده آدینی آدی سایما، اونون آرخاسیندا دوران معنایا قوووش.
ایدئالیزم – دونیایا روحانی موناسیبت‌دیر. ماتئریالیزم – دونیایا عقل‌لی موناسیبت‌دیر.
ماتئریالیزم اوچون دونیا گؤروندوگون‌دن آرتیق دئییل! اونا گؤره ده اونا اویغون‌لاشماق گرک‌دیر! باشقا دونیا یوخ‌دور، بو سبب‌دن ده اوندان کنارا چیخما! ایدراک آتی‌نین قانتارغاسینی چک. او، سرحدی پوزماسین! آغاج یالنیز آغاج‌دیر، چای یالنیز چای‌دیر، اینسان یالنیز اینسان‌دیر. دونیانین معناسی اؤزونده اولدوغو اوچون او، آدی معنا‌دیر. آغاج مئیوه گتیرن‌دیر، چای – آخان‌دیر، تورپاق محصول وئرن‌دیر. دونیانین ایکینجی معناسی و دونیادا ایکینجی دونیا یوخ‌دور. اونا گؤره ده دونیانی هئچ نیله موقاییسه ائتمه، اونون ایده‌آلینی اؤزونده آختار، تاپمایاندا کدرلنمه. دونیا‌دان ایستیفاده ائتمه‌یه چالیش.
ایدئالیزم اینسان ایدراکی‌نین مقصدینی دونیانی ساده‌جه عکس ائتدیرمکده گؤرمور. او، دونیانین اصیل معناسینا لاییق ایکینجی دونیا یاراتماغی ایدراکین آلی مقصدی ساییر. دونیادا هر شئی اؤلومه محکوم‌دور، آنجاق دونیانین بؤیوک معناسیندا اؤلومسوزلوک حؤکم سورور. دئمه‌لی، ایدراک اؤلوم‌سوز گؤزل‌لیک یاراتما‌لی‌دیر و یارا‌دیر. صنعت اؤلومه محکوم اولان‌لاری اؤلومسوزلشدیریر.
دونیادا موطلق جیسمانی و روحانی کامیل‌لیک یوخ درجه‌سینده‌دیر. حیات‌داکی ان کامیل وارلیق بئله نقصان‌لی‌دیر. دئمه‌لی، ایدراک تام، نقصان‌سیز، موطلق کامیل‌لیک یاراتما‌لی‌دیر و یارا‌دیر.
ایدئالیزمده ایدراک – روحانی رول اویناییر، ماتئریالیزمده – پراقماتیک، فایدا‌لی، منفت‌لی.
اینسان ایدراکی‌نین بنزرسیزلیگی ایدئالیزمده پارلاق شکیلده نوماییش ائتدیریلیر.
ایدئالیزمین نقصانی اوندا‌دیر کی، او، دونیانین آلی معناسینی دونیا‌دان قاباق یارانان قودرت ساییر. بئله چیخیر کی، اول دونیانین آلی معناسی یارانیب، سونرا ایسه اونون تظاهرو کیمی دونیا اؤزو.
اصلینده وضعیت بئله دئییل؛ دونیانین معناسی دونیانین اؤزونده یارانیب، آنجاق دونیایا سیغماییب، دونیا‌دان کنارا چیخیب.
ماتئریالیزم دونیانی دونیایلا مهدودلاشدیریر، ایدئالیزم دونیانی دونیا‌دان کنارا چیخاریر، آنجاق دونیانین معناسینی دونیا‌دان آییریر، اونو دونیانی یارا‌دان قودرت حساب ائدیر. بو، ایدئالیزمین جدی قوسورودور.
اصلینده ایسه دونیا اؤزونه سیغمیر، اؤزون‌دن کنارا چیخیر، آنجاق اونون اؤزون‌دن کنارا چیخان معناسی دونیانی یاراتمیر. عکسینه، دونیا‌دان دوغور.
هم ماتئریالیزم، هم ده ایدئالیزم نقصان‌لی‌دیر. آنجاق ایدئالیزمین حیرت‌لی، قانادلی، ناراحات روحانی قودرتی یانیندا ماتئریالیزم چوخ سؤنوک‌دور!
ایدئالیزمده دونیا درک اولوندوقجا بؤیوگور، یوکسلیر، گئنیش‌لنیر، اولویلشیر. ماتئریالیزمده دونیا درک اولوندوقجا – کیچیلیر، آدیلشیر، دارالیر. سون نتیجه‌ده، ماتئریالیزم – دونیانی بسیتلشدیریر، ایدئالیزم ایسه دونیانی موقددسلشدیریر.
ائهکامچی نسه دئمک ایسته‌دی، آنجاق دئمه‌دی. ماتئریانین تعریفینی یادا سالدی، ایدئالیزمین مورتجئ ماهیتی حاقیندا اوخودوق‌لارینی خاتیرلادی، اما ندنسه هقیقتچی‌نین علیهینه توتارلی دلیل تاپا بیلمه‌دی، اوریینده هم دانیشانا، هم ده اؤزونه شدت‌لی هیددت یاراندی و او، سرت بیر آهنگله:
– مقدس‌لیک دینی جفنگیات‌دیر، – دئدی. – بشریت اونونلا ابه‌دی‌لیک ویدا‌لاشدی.
– بشریت مقدس‌لیکله ویدالاشسایدی، اؤزویله ویدالاشاردی. اینسان حیوان‌دان فرق‌لی اولا‌راق، دونیادا، طبیعتده، اینساندا مقدس، یعنی میسیل‌سیز درجه‌ده یوکسک، آلی، قیمت‌لی منوی ثروت‌لر گؤرور. تورپاق اینسان اوچون ساده‌جه طبیعتین بیر حیسه‌سی دئییل، پرستیشه، سجده‌یه لاییق اولان بیر قودرت‌دیر. چونکی اونون اولوی معناسی طبیعی خصوصیت‌لرین‌دن، خاسسه‌لرین‌دن چوخ قیمت‌لی‌دیر.
گؤی مقدس‌دیر. چونکی او، اینسانین روحانی حیاتیندا اؤز طبیعی کئیفیت‌لرین‌دن داها بؤیوک رول اویناییر.
سئودیگین شخص مقدس‌دیر، چونکی اوندا آدی مزیت‌لردن کنارا چیخان لیاقت‌لر کشف ائتمیسن.
بیر سؤزله، مقدس‌لیک – دونیانین و اینسانین اؤزونه سیغمایان ماهیتی‌نین اینسان طرفین‌دن قیمتلندیریلمه‌سی‌دیر.
دونیا، اینسان، یئر، گؤی مقدس‌دیر دئینده، اینسان: – اونلار منیم اوچون سون‌سوز اهمیته مالیک‌دیر، اونلارسیز منیم حیاتیم هئچ‌دیر، اونلارا سجده، پرستیش ائتمک گرک‌دیر – دئییر.
بئله‌لیکله ده، مقدس‌لیکده – دونیایا سیغمایان معنا اینسانا قایی‌دیر و اینسان دونیایا همین معنانین گؤزویله باخیر. بو باخیم‌دان ایدئاللاشدیرما، ایلاهیلشدیرمه آدلان‌دیریلان کئیفیت اصلینده، روحانی درکئتمه‌دن باشقا بیر شئی دئییل. من کیمیسه، نییسه ایلاهی‌لش‌دیریرم، دئمه‌لی، کیمده‌سه، نده‌سه گؤروندوگون‌دن، هیسس اولوندوغون‌دان داها بؤیوک مزیت کشف ائدیرم. اینسانین حیوان‌دان اساس فرقی ائله بون‌دان عبارت‌دیر. ایلاهیلشدیرمه‌ین، ایدئاللاشدیرمایان ایدراک – اصیل اینسانی ایدراکین ضعیف کؤلگه‌سی‌دیر.
اینسان – دونیانی و اینسانی موقددسلشدیرمه‌دن یاشایا بیلمز.
– اوندا الله ایدئیاسینا دا برات قازان‌دیرماق اولار؟ – دئیه ائهکامچی چیلغین‌لیقلا دیللندی.
– اؤزونو اؤزون‌دن و دونیانی دونیا‌دان بؤیوک گؤرن اینسان موطلقه جان آتیر و اونو الله آدلاندیریر. الله موطلق قودرته مالیک‌دیر – دونیانی و اینسانی یارا‌دان‌دیر، عدالت‌لی، مؤهتشم، آلی وارلیق‌دیر. الله واسیتسیله اینسان اؤزونون رئالیزه ائدیلممیش ایمکان‌لارینی تصدیق ائدیر.
الله آرزوولونانین، ایستنیله‌نین، موطلقین تظاهرودور. الله سون‌لو، کئچیجی، ناتام، نیسبی حادثه‌لرین، کئیفیت‌لرین، ایده‌آل‌لارین اوزرینده یوکسه‌لن موطلق‌دیر. او، کامیللیگین، قئیری-آدیلیگین، ابدیلیگین اولوی تجسسومودور.
اللها موناسیبتده اینسانین قارشیسیالینماز داخی‌لی طلبی آشکارا چیخیر؛ نیسبیده، ناتامدا، کئچیجیده، آدیده دایانماماق، سون‌سوزا، ابه‌دییه، موطلقه قوووشماق.
هئیوانین اللهی یوخ‌دور.
اینسان حیاتدا تام منوی و جیسمانی قودرته مالیک اولمور. آنجاق اوندا موطلق کامیل‌لییه سون‌سوز ائهتیراس وار. همین رئالیزه ائدیلممیش ائهتیراس الله ایدئیاسیندا رئاللاشیر. اینسان حیاتدا ان یاخشی حالدا نیسبی عدالت گؤرور. اونا گؤره ده موطلق عدالت هسرتینی اللهدا تجسسوم ائتدیریر.
اطرافدا یالنیز نیسبی مزیت‌لر گؤرن، آنجاق اونلارلا کیفایتلنمه‌ین اینسان – آرزولارینی اللهدا حیاتا کئچیریر. او، اللهدا اؤزونون آلی ماهیتینی تاپیر و بو ماهیته پرستیش ائدیر. بو باخیم‌دان الله‌سیز اینسان یوخ‌دور و اولا دا بیلمز! چونکی موطلق‌سیز یاشاماق موشکول‌دور! طبیعی‌دیر کی، یئری-گؤیو یارا‌دان، اینسانی تؤره‌دن، کایناتی ایداره ائدن الله یوخ‌دور! بونو ایندی اوشاق دا بیلیر.
آنجاق الله ایدئیاسی اینسانین ان ایلکین، ان درین، ابه‌دی روحانی طلبین‌دن دوغوب. اللهی ایضاح ائتمک – اصلینده اینسانی ایضاح ائتمک دئمک‌دیر. یئری-گؤیو یارا‌دان الله‌دان ال چکمک آسان‌دیر. آنجاق موطلقین رمزی اولان الله‌دان اینسان هئچ واخت ال چکمه‌ییب. حتی ال چکدیگینه ایناناندا بئله. چونکی همیشه موطلقه جان آتیب. گؤی‌دکی اللهی یئرده آختاریب، سرکرده‌لری، حؤکمدارلاری، شؤهرت‌لی‌لری، سلاهیت‌لی‌لری آللاهلاشدیریب. بو سبب‌دن ده الله سؤزون‌دن، الله آنلاییشی‌نین ایفرات طرف‌لرین‌دن ال چکمک اولار، اما الله طلبین‌دن ال چکمک اولماز. موطلقه طلب قورتاران یئرده اینسانی‌لیک ده قورتاریر.
– اوندا بلکه دینی ده دیریلدسینیز؟
– دین موقددسلیگین تصدیقی‌دیر، آنجاق افسانوی، ناغیلواری، آللئقوریک، مجازی تصدیقی‌دیر. دینده او دونیا، بو دونیا ایدئیاسی، خورافات، شیطان، جین، چوخچئشیدلی آلدانیش‌لار، دومان‌لی، خولیاواری تسووورلر چوخ‌دور. بو باخیم‌دان – دین ائهتیزازی، موطلقه قوووشما ائهتیراسینی یانلیش ایستیقامتلندیریر. اونا گؤره دین – بیر فورما کیمی آلی مزمونا تضییق گؤستریر، اونون تظاهرونه مانع اولور. بو سبب‌دن ده دینه قاییتماق لازیم دئییل.
آنجاق دین طرفین‌دن تصدیق، وسف و تبلیغ ائدیلن مقدس‌لیک ایدئیاسینا، الله ایدئیاسی‌نین اولوی معناسینا، همین معنانین یاراتدیغی وجده، حیرته، سجده اولویتینه قاییتماق موطلق لازیم‌دیر. اینسان‌لار اؤزلرینی اؤزلرین‌دن بؤیوک گؤرنده اؤزلرینه قاییدا‌جاق‌لار.
بونون اوچون اللهی اؤلدورمک یوخ، اینسانی‌لش‌دیرمک لازیم‌دیر.
– بو جاهانشومول وظیفنی نئجه یئرینه یئتیرجکسینیز؟ – دئیه ائهکامچی ایستئهزا و هیددتله سوروشدو.
– بو زروری ایده‌آل – منوی اینتیباه فلسفه‌سی‌نین قودرتیله حیاتا کئچیریله‌جک. فلسفه مودریک‌لییه سئوگی دئمک‌دیر. ان بؤیوک مودریک‌لیک اینسان ایله دونیانین موناسیبتینی ایضاح ائتمک‌دیر. فلسفه‌نین اساس مقصدی اینسان ایله دونیانین علاقه‌سینی کشف ائتمک‌دیر. “اینسان دونیادا کیم‌دیر، دونیا اینسان اوچون ندیر؟” فلسفه‌نین بیرینجی سوا‌لی بودور. “اینسانین موطلقه، ایده‌آلا موناسیبتی نئجه‌دیر؟” فلسفه‌نین ایکینجی سوا‌لی بودور. “اینسانی ایده‌آلا یاخین‌لاش‌دیرماق اوچون نه ائتمک گرک‌دیر؟” بو اوچونجو سوالدا فلسفه‌نین پیغمبرلیک سیقلتی آشکارا چیخیر. “اینسانین جمعیتده یئری، وضعیتی، تالئیی نئجه‌دیر؟ بو، فلسفه‌نین دؤردونجو سوا‌لی‌دیر. “اینسانین اؤز اصیل‌لیگینه قاییتماسی اوچون نه لازیم‌دیر؟” بو، فلسفه‌نین بئشینجی سوا‌لی‌دیر.
بیر سؤزله، فلسفه اینسان آقیبتینی شرح، تحلیل و تعیین ائدن مودریک‌لیک‌دیر.
بو باخیم‌دان فلسفه‌نین زنگین ایمکان‌لاری چوخ سؤنوک رئالیزه اولونوب. فلسفنی جمعیت حاقیندا علم سویه‌سینه ائندیریب‌لر، بو، فلسفه‌نین اؤلومو دئمک‌دیر. فلسفنی ایدئالیزمین روحانی قودسیتین‌دن، ایدراکی اولویتین‌دن مهروم ائدیب‌لر، قادیرسیزلشدیریب‌لر. فلسفنی – دینین آللئقوریک شکیلده ایفاده ائتدیگی مقدس اخلاقی ایدئیا‌لاردان، سونسوزلوق، ابه‌دی‌لیک، موطلق کامیل‌لیک، مقدس‌لیک احتیاجین‌دان – تجرید ائدیب‌لر، موفلیسلشدیریب‌لر. فلسفه‌نین پیغمبرلیک سیقلتینی – اینسانین منویاتیندا اینتیباه یاراتماق قودرتینی مهو ائدیب‌لر.
بیر زامان‌لار فلسفه اینسانی آردیجیل شکیلده ایده‌آلا یاخین‌لاش‌دیریردی. ایندی اینسان جمعیتین اؤهده‌سینده‌دیر. اونا گؤره ده اؤزونه بنزمیر.
فلسفه‌نین بدیاتلا، هیسسیاتلا، ائهتیزازلا علاقه‌لرینی لغو ائدیب‌لر، اونو علمین کؤلگه‌سینه چئویریب‌لر، اونون میسیل‌سیز ایدراکی-ائموسیونال تأثیرینی یوخ ائدیب‌لر.
فلسفه – شئیریت‌لی، موسیقی‌لی، وجدلی، الوان بیچیم‌لی بیر معجزه ایدی. ایندی او معجزه‌دن اثر-علامت قالماییب. فلسفنی سیاستین خیدمتچی‌سینه، اؤزو ده کؤله، قورخاق، مزلوم خیدمتچی‌سینه چئویردی‌لر: اونون مقصدینی – سیاسته برات قازان‌دیرماقدا، اونو هر وجهله مدافعه ائتمکده، تبلیغ ائتمکده گؤردولر. بئله‌لیکله ده فلسفه‌نین و ایدراکین اساس جهتی: یئنی دونیا یاراتماق و گئرچک دونیایا تنقیدی موناسیبت بسلمک قابیلیتی – آرا‌دان قالدیریلدی. فلسفی مزمون حدسیز درجه‌ده بسیت‌لشدی: فلسفه تاریخی حاقیندا صحبت – ایدئالیزمله ماتئریالیزمین موباریزسیله، دونیا حاقیندا صحبت – شعورون، یاخود ماتئریانین بیرینجی اولماسییلا، دیالئکتیکا – اوچ قانونون و بیر نئچه کاتئقوریانین شرهیله، جمعیت پروبلئمی ایستئهسال موناسیبت‌لریله، ایدراک نظریه‌سی – اینیکاسلا محدودلاشدی. مزمون کاسادلیغی – فلسفه‌یه صرف سوسیولوژی، تاریخی، پوبلیسیست، سیاسی معلومات‌لارین دولماسییلا – “آرا‌دان قالدیریلدی” و فلسفه گؤرونممیش درجه‌ده بایاغی‌لاشدی.
اینسانی‌لیک حاقیندا ایدراک اولان فلسفه طبیعت علم‌لری‌نین هئچ کسه لازیم اولمایان مئتودولوگیاسی سویه‌سینه ائندی و گرک‌سیزلشدی.
بیر سؤزله، فلسفه فلسفلیگین‌دن آیریلدی، اؤزونون تام عکسینه چئوریلدی. ایندی مقصد فلسفنی اؤزونه قایتارماق‌دیر. دؤورون یئنی فلسفه‌سی – فلسفه تاریخی‌نین یئتیردیگی یوکسک ایدئیا‌لارین اؤلمز معناسینی اؤزونده جمع‌لش‌دیرن، اونلارا یوکسک ایدراکی سویه‌ده قایی‌دان، اونلارین اساسیندا اوجالان فلسفه اولا‌جاق‌دیر.
کئچمیش فلسفه‌لرین چوخو بیری دیگرینی اینکار ائتمکده اینکیشاف نقطه‌سی آراییردی‌لار. بیزیم فلسفه‌میز ایسه – اؤزون‌دن اوولکی فلسفی فیکیرده گؤزل، آلی، اولوی نه وارسا، اؤزونده تجسسوم ائتدیره‌جک، آنجاق اونلارین هئچ بیرینه بنزمه‌یه‌جک، تام یئنی فلسفه اولا‌جاق!
زردوشت‌دن پلاتونا، پلاتون‌دان بو گونه قدر اولان ایدراکی، منوی فیکیر، ایدئیا، هیسسیات، ائهتیزاز فلسفه‌میزین قلبینده دؤیونه‌جک، آنجاق قلب اؤزوموزون، بو گونون، XX عصرین، منوی اینتیباهین، شرقه اوز چئویرن بشرین اولا‌جاق!
فلسفه تاریخی حیرتامیز ایدراک خزینه‌سی‌دیر. لاکین اوندا اینسان دئمک اولار کی، هئچ واخت تام موستقیل وارلیق کیمی قیمتلندیریلمه‌ییب. زردوشتده اینسانین تالئیینی هورموزد، بوددادا اینسانین اؤزون‌دن تجرید اولونماسی، پلاتوندا ایدئیا‌لار عالمی، عیسیدا فداکار، اؤزون‌دن کئچن الله اوغلو، محمدده – اللهین اؤزو، هئگئلده موطلق روح، مارکسدا – اقتصادی موناسیبت‌لر، فرئیدده – شهوانی ائهتیراس حل ائدیر. یالنیز منسور هللاجلا باشلایان و نیمی-نسیمی زیروسیله تامام‌لانان هوروفی‌لیکده اینسان – موستقیل‌دیر، آلی‌دیر. اللهین اؤزودور... آنجاق بورادا اونون موستقیل‌لیگی اللها قوووشماقلا باغلی‌دیر. یعنی اینسان یالنیز اللها قوووشاندا، اللها چئوریلنده الله (موستقیل) اولور. (“من اونو سئودیم و او اولدوم”. منسور هللاج).
بیز اؤز فلسفه‌میزده اینسانی تام موستقیل، آلی وارلیق کیمی تدقیق ائدیریک، اینسانیلیگین اؤزونمخسوس، هئچ بیر قوه‌دن آسی‌لی اولمایان ماهیتینی تصدیق ائدیریک. بو ماهیتین اساسی – روح‌دور، مقدس‌لیک‌دیر، الله ایدئیاسی‌دیر، سیغمازلیق‌دیر. اونلار اینسانین دونیایلا، طبیعتله، جمعیتله، اؤزویله، ایده‌آللا، موطلقله و اؤلومله گؤروش‌لرینده آشکارا چیخیر.
...هقیقتچی سؤزونو قورتاردی. آنجاق ائهکامچینی یئرینده گؤرمه‌دی. او، قئیب اولموشدو.
|
