|
سبب‌لری باره‌ده بیر نئچه سؤز<
آذربایجان میللی ایدئولوگیاسی‌نین بانی‌سی، شرقده ایلک دئموکراتیک رئسپوبلیکانین رهبری محمد امین
رسول‌زادهرکچولوک پرینسیپینی موساواتین باش‌لیجا شرت‌لرین‌دن بیری حساب ائدیردی. هله او دؤورده بؤیوک تورک دونیاسی اوچون پانتورکیزمین داشیییجی‌لاری آز اولمامیش‌دیر. تورکچولوک ایدئیاسی بوتون زامان‌لاردا مقبول بیلینن میللی‌لیگی و میللی بیرلیگی بشری سویه‌یه قال‌دیران اساس عامل کیمی اؤزونو گؤستریب. بو ایدئولوگیایا موختلیف یؤن‌دن یاناشان، اونون موختلیف ایستیقامت‌لرده (البته، مایاسینا توخونما‌دان) اینکیشافینا تکان وئرن خادیم‌لر، شخصیت‌لر آز اولماییب. ز.گؤیالپ، ا.حسین‌زاده، م.ا.رسولزاد… و اونلارجا باشقا نهنگ تورکچو کیشی‌لرین تورکچولوگون اینکیشافیندا ایسپئسیفیک خیدمت‌لری اولموش‌دور. اونلارین آراسیندا آسیف آتانین اؤزونمخسوس یئری وار: هئچ کسه بنزمه‌ین، تکرارچی‌لیق‌دان اوزاق. «موتلقه اینام» فلسفه‌سی‌نین یارادیجی‌سی، معاصریمیز – بؤیوک آذربایجان فیلوسوفو آسیف آتا گؤرومونده تورکچولوک نئجه ایزهار اولونور؟
تورک‌لرین ان بؤیوک روحانی-فلسفی هونری هوروفی‌لیک‌دیر. هوروفیزمی آذربایجان یارادیب. تلیمین بانی‌سی، «جاویداننام»نین یارادیجی‌سی ف.نیمی، İ.نسیمی اولوب‌لار. بو جور شخصیت‌لر هئچ بشریتده یوخ‌دور. بیرینجی دفعه تورک روهچولوغوندا ائتیقاد بیرلیگی عمله گلدی. قهرمان‌لیق سویه‌سینده – محض بابکین تاریخی خیدمتی نتیجه‌سینده. تورک روهانیاتی‌نین آذربایجان ماهیتی بؤیوک‌دور. آنجاق دئییلن‌لرله بیتمیر. هوروفیچیلیگین درین‌لیگینه گئ‌دنده تانریچیلیغین اوجا‌لیغینا قالخیر. بو، حقیقت‌دیر! – اوبراز اوچون دئییلمیر.
تورک دونیاسی‌نین موسیقی‌سی وار – حدسیز درجه‌ده مؤهتشم و زریف. اونلارین تورکولری، شرقی‌لری سماوی ایزهارلاردیر. موغامات کیمی – اینسانین پیلله-پیلله آرتماسی، یوکسلمه‌سی و سون آندا ایلاهیلشمسی… هامی‌سی‌نین ایفاده‌سی آذربایجان‌لی‌لار طرفین‌دن تکمیللشدیریلیب، قورونوب، اوخونوب، چالینیب و ابدیلشدیریلیب. هرچند موغاماتی تکجه آذربایجان‌لی‌لار یاراتماییب‌لار. موغاماتین یارانماسیندا ایران‌لی‌لارین، تورکییه‌نین، هیندیستانین، یونان‌لارین رولونو دانمیریق. اما بو خالق‌لارین هئچ بیرینده موغام بیزدکی کیمی بوتؤو، هرترف‌لی، درین سویه‌ده قالماییب. بیز ده ایتیرمیشیک، هر موغامین اول‌لر 70–80 شعبه‌سی اولوب. آنجاق هئچ اولماسا ایندی بیزده اساس شعبه‌لر قالیب. باشقا‌لاریندا بو دا یوخ‌دور. اونا گؤره ده موغامات بیر وارلیق کیمی جان‌لانمیر اونلارین موسیقی‌سینده. یالنیز بیزده موغام بوتؤو فلسفی، بدیی حادثه سویه‌سینده‌دیر.
آزربایجانین تورک دونیاسیندا رولو اونون زنگین، درین، روحانی معناسی ایله علاقه‌داردیر. حتی بئله دئیردیم، موبالیغه‌سیز: آذربایجان تورک دونیاسی‌نین روحانی معناسی‌دیر.
تورکچولوک ایدئولوگیاسی او زامان عمله گلدی کی، پارچالاندی‌لار، بیر-بیرین‌دن آیری دوشدولر – اؤزگه‌لشدی‌لر. بیر-بیرینی آنلامادی‌لار عینی دیل اولا-اولا. سببی: آوروپالاشما، روسلاشما. محض بو زامان تورکلشمه ایدئولوگیاسینا چوخ بؤیوک احتیاج یاراندی. و بو احتیاج تورک عالمینه پانتورکیزمین ایلک بؤیوک ایدئولوقونو – ضیا گؤیالپی وئردی. ایدئولوق‌لار جار چکدی‌لر کی، تورک‌لر بیرلشمه‌لی‌دیرلر. بو احتیاجی آنلاتماق‌دان اؤترو تورک بیرلیگینی تدقیق ائله‌دی‌لر، تاریخی یادا سالدی‌لار. و تورک‌لری بیرلییه چاغیردی‌لار. دئدی‌لر کی، تورک دونیاسی برقرار اولما‌لی‌دیر.
بیز ده همین فیکیردییک.
علی بی حسین‌زاده دئییردی: تورک دونیاسی‌نین برقرار اولما ایدئیاسی تورک‌لره دونیا تورک‌لری‌نین خلاصی کیمی تلقین ائدیلمه‌لی‌دیر. تورک دونیاسی برقرار اولماسا، تورک‌لر مهو اولا‌جاق. تورکچولوکده بودور اؤنم‌لی مسئله. تأسف کی، تورک ایدئولوگیاسی ایستیینه چاتمادی. چونکی ایمپئریالیزم، اللخوسوس روس-سووئت ایمپئریالیزمی تورک‌لرین پارچالانماسی، روسلاشما، آسسیمیلیاسیا اوچون زوراکی (داها چوخ بو اصول!) و دیپلوماتیک اویون‌لاردان آردیجیل شکیلده مهارتله ایستیفاده ائله‌دی‌لر. تورکوستان بیرلیگی مهو ائدیلدی. اوزینده اؤزبکیستان «دؤولتی»، یاخود تورکمنیستان، قیرغیزیستان، قازاخیستان «دؤولتلری» یارادیلدی (یعنی سسری-یه داخیل ائدیلدی‌لر). اویغورلارین تالئیی چین سیاستینه تاپشیریلدی. خصوصیله روسیا داخیلینده باشقیردلار، تاتارلار، چوواش‌لار، تووین‌لر، یاکوت‌لار اؤزگلشمه‌یه باشلادی‌لار.
عینی زاماندا عثمانلی تورکییه‌سینه قارشی آچیق و گیزلی دوشمنچی‌لیک – ایندییه قدر داوام ائدن، سونو گؤرونمه‌ین – شرق خالق‌لاری‌نین بیر-بیرینه قارشی قویولماسی سیاستی تورک دونیاسینی دهشت‌لی درجه‌ده پراکنده وضعیته سالدی. تورک‌لر بیر-بیریله یادلاشدی. اومومی کؤک، اومومی روح اونودولدو. اومومی بحران سویه‌سی یاراندی – ایرقیتمه تهلوکه‌سی باش وئردی.
ایندیکی تورکچولوک شوار سویه‌سینده یاخشی سس‌لنیر، اما، زننیمجه، سیاسی ماهیتینه گؤره تهلوکه‌لی جهت‌لری واردیر. طبیعی کی، پارتوکرات‌لارا نیسبتن آسیف آتا دئموکرات‌لارا اوستونلوک وئریر. و خوشونا گلن اودور کی، ایندی فارسچی‌لیق آرخا، تورکچولوک ایسه بیرینجی پلاندا‌دیر. بو، موسبت حال‌دیر. چونکی موتللیبووشینا واختیندا ایسلامچی‌لیق-فارسچی‌لیق تورکچولوگو آیاقلامیشدی. فارسچی‌لارین فلاکتی اوندا‌دیر کی، اونلار جنوبی آذربایجانا قارشی قوربان وئرمیرلر. تورکچولوک ایسه هم بیزیم روحانی ماهیتیمیزدیر، هم ده جنوبی آذربایجان آقیبتی‌نین ایفاده‌سی‌دیر. من بئله گؤرورم کی، یاخین گله‌جکده کونفرانس‌لار، کونقرئس‌لر، سیمپوزیوم‌لار کئچیریله‌جک، زیروه توپلانتی‌لاری اولا‌جاق. بون‌لار یاخشی شئی‌لر اولسا دا، ظاهری شئی‌لردیر. نه قدر کی، آوروپالاشما شواری قالیر، تورکچولوک‌دن درین معنادا دانیشماق ابس‌دیر. چونکی قربچی‌لیکله تورکچولوک دابان-دابانا ضیددیر. نه قدر کی، ایسلاملاشما شواری، یعنی سیاسی یؤنو قالیر، تورکچولوک‌دن درین، بوتؤو معنادا دانیشماق ابس‌دیر. چونکی ایسلام خالق تانیمیر، میللت تانیمیر – ایجما تانیییر، اوممت تانیییر. یعنی کی، بوتون ایسلامچی‌لار موسلمان‌دیر. بو اونا گتیریب چیخارمیش‌دیر کی، حتی عثمانلی تورک‌لری ده XIX عصرین سونونا قدر اؤزلرینی میللت کیمی تورک یوخ، موسلمان ساییردی‌لار.
معاصر آذربایجان تورکچولوگونو تورکچولوک سایماق دوزگون دئییل. چونکی تورک اونسور اولا بیلمز. او بوتؤو بیر حقیقت اولما‌لی‌دیر. ایندیکی‌لرده ایسه تورکچولوک اوچ اونسوردن بیری‌دیر. تورکچولوگو من بیزیم صاباحیمیزدا گؤرورم – اوجاغین قلبه‌سینده. او صاباحی گئرچکلشدیرمک‌دن اؤترو روحانی اینتیباه اولما‌لی‌دیر. یعنی اینام یاریمچیق دئییل، بوتؤو گرک‌دیر. ایدراک تزه‌لنمه‌لی، کامیللشمه‌لی‌دیر. مارکسیست چیرکابین‌دان، خورافات‌دان آزاد اولما‌لی‌دیر. منویات تمیزلنمه‌لی، کامیل منوی‌لر یارانما‌لی‌دیر. آتا بونا اینانیر. و هم ده اینانیر کی، ایراده زامانی اؤتمه‌لی، زامان‌دان اوستون اولما‌لی‌دیر. اینسان دبه اویماما‌لی، زامانین چالدیغی هاوایا اویناماما‌لی‌دیر. اوندا آدام اینسان‌لاشا‌جاق، یوردوموز تورک‌لشه‌جک!
من بونا قتیتله اینانیرام – قالادیغیم، یاشاتدیغیم اوجاق آتاسی کیمی.
آتانی دینله‌دی: ژورنالیست یوسیف دیری‌لی.
|
